De betekenis van Multiperspectiviteit.

Er is geen enkele waarheid. En dat lucht enorm op.

DoorThomas Drenth op05 februari 2017

Leestijd7 minuten

Toevallig de oudejaarsconferences gezien? Voor wie beide heeft gezien is het misschien opgevallen dat er bijna een soort lijn te trekken viel in de thema’s. Javier Guzman koos er in zijn voorstelling vooral voor om zijn verbazing te ventileren over wat er allemaal gebeurd in de wereld —  met name de dingen waar we met ons hoofd niet bijkunnen. Claudia de Breij liet weten met angst naar het nieuws te zappen of de krant op te pakken. Ze was gewoon “zo erg toe aan een positief geluid en wat meer begrip.”

Dit deed mij denken aan de ‘Jan Talk’ van Jan Terlouw bij De Wereld Draait Door. Tijdens zijn ontroerende pleidooi voor ‘het touwtje uit de brievenbus’, kwam het vooral neer op: “We vertrouwen elkaar niet meer.” Iets wat ik vooral intrepreteer als “We begrijpen elkaar niet meer.”

We vertrouwen elkaar niet meer omdat we elkaar niet meer begrijpen. We zitten vast. Vast in onze eigen afgesloten waarheid. Een waarheid en bijbehorende meningen die gevoed worden door de negatieve klanken die Javier, Claudia, en Jan beschrijven. En verder dan dat durven we vaak niet meer te kijken. Waarom? Het is makkelijker om de ander te wantrouwen dan te begrijpen.

Ik sprak hier onlangs over met een vriend van mij. Hij reageerde met: “Ik kan begrijpen waarom men doet wat hij of zij doet, echt waar. Ik snap dat stenigen normaal is in Egypte en dat homohaat in het merendeel van de wereld nog de norm is. Toch ontkom ik er niet aan dat de keuze voor deze waarheid of richting fout is in mijn ogen — ondanks dat ik mij kan inleven in waarom men zo denkt.”

En hij heeft gelijk. Dat is wat het zo moeilijk maakt. Ik vraag dan ook niet om begrip voor alles en iedereen waarbij het hebben van een mening onmogelijk wordt, maar om het geduld en de wil om even stil te staan bij hoe het is om in de ander zijn schoenen te staan. Of na te denken over hoe de ander erover denkt. Kom je hierna nog steeds tot de conclusie dat de ander je begrip niet verdiend? Dat kan natuurlijk. Vaak is het gecompliceerd en gaat het niet om gelijk hebben, maar om goed en kwaad. — al kom je er snel achter dat goed en kwaad net zo persoonlijk zijn als de waarheid.

Het belangrijkste is dat je even hebt stilgestaan bij de ander zijn waarheid voordat je deze afkeurt op basis van jouw waarheid. Het begint namelijk allemaal bij het besef dat geen waarheid de enige juiste is.

Multiperspectiviteit

Waar ik het hier over heb wordt ook wel ‘multiperspectiviteit’ genoemd. Dit is een begrip dat o.a. wordt gebruikt in storytelling, historie en onderwijs, of in de filosofie. De volgende definitie van Marcus Hartner, Lecturer of English Literature at Bielefeld University, omschrijft het redelijk ‘kort en krachtig’:

“Multiperspectivity highlights the perceptually, epistemologically or ideologically restricted nature of individual perspectives and/or draws attention to various kinds of differences and similarities between the points of view presented therein. In this way, multiperspectivity frequently serves to portray the relative character of personal viewpoints or perspectivity in general.”

Wat dit stuk vooral duidelijk wil maken is wat de beperkte aard is van ‘de waarheid’ binnen een persoonlijk standpunt of perspectief. Hierbij wordt vooral gekeken naar de verschillen die al vrij snel ontstaan, zelfs wanneer het over exact dezelfde gebeurtenis gaat. Multiperspectiviteit relativeert ‘de waarheid’ door alle mogelijk standpunten, meningen, en perspectieven (oftewel: waarheden) in acht te nemen.

De inleiding van dit artikel van Rob Wijnberg van De Correspondent geeft niet zozeer een definitie, maar maakt wel perfect duidelijk wat ik bedoel. Aan de hand van meerdere foto’s laat hij zien dat je verschillende meningen kan hebben bij wat je ziet op de foto — terwijl we allemaal dezelfde foto zien. Bizar eigenlijk. Of zoals hij zelf zegt:

“Het is een fenomeen dat mij al jaren mateloos fascineert: hoe kan het dat wij enerzijds een realiteit delen en anderzijds zulke waanzinnig uiteenlopende dingen zien als wij naar die realiteit kijken?” — Rob Wijnberg

Meerdere waarheden uitgelegd

Laten we dit fenomeen verder ontleden in versimpelde vorm met behulp van een goed voorbeeld in fictie. Ik gebruik hiervoor twee scenes uit Game of Thrones. Fictie misschien, maar het zit vol met conflicterende waarheden, belangen, en meningen die niet ver afstaan van de werkelijkheid. Ideaal dus.

HBO Series Game of Thrones Season 1, Episode 2. US Copyright Act 1976 (USC), titel 17, section 107 ‘Fair-use’

We zien Arya — het jongere meisje voor mensen die de serie niet volgen — met stokken sparren samen met de zoon van de slager. Haar zus en de prins, Joffrey, zien dit tijdens hun wandeling. De situatie escaleert snel en even later staan ze voor de koning. Deze moet dan een oordeel spreken over wat er gebeurd is en wie de waarheid spreekt. De één zegt wat er voor zijn gevoel gebeurd is, de ander volgens haar gevoel. Wie spreekt de waarheid?

Denk eerst eens na over wat jouw oordeel is voordat je verder leest. Wat zou jij beslissen als je de koning was?

Mensen die de serie volgen weten wat voor vreselijke daden Joffrey later allemaal op zijn naam heeft staan. Psychologen zullen ook zeker zeggen dat hij psychopatische, narcistische, en sadistische karaktereigenschappen bezit. Velen zouden hem snel het ongelijk gunnen. Toch is zijn mening over de hele situatie niet één of ander spelletje, of leugen. Het is zijn eigen waarheid. Volgens hem staat hij in zijn recht. Hij is een man van hoge stand, verdiend respect, en het is zijn plicht om mensen op hun plek te zetten als ze buiten hun recht treden. Om nog maar de zwijgen over het feit dat hij niet gehoorzaamd wordt en daarna aangevallen! Dat is in zijn kader, zijn beleving van de wereld, onmogelijk. Daar staat de doodstraf op. Vergeet niet dat Game of Thrones zich afspeelt in een middeleeuwse-cultuur waarin dit de sociale norm is.

Arya heeft niks met traditie of met zoals de dingen zouden moeten. Ze wil geen jonkvrouwe zijn, maar een ridder. En ze maakt geen onderscheid tussen de adel en het gewone volk. Daarnaast is ze gewoon nog erg jong. Ze laat graag haar fantasie los op hoe het is om op avontuur te gaan. Ze doen maar alsof en dus ook niks verkeerd. Zij is dan wel degene die als eerste toesloeg, maar puur uit verdediging. Haar wolf viel de prins ook alleen aan omdat hij Arya bedreigde. Ze is duidelijk onschuldig. Ze snapt dan ook totaal niet waarom haar zus de prins steunt.

Haar zus heeft natuurlijk ook weer haar eigen versie van het verhaal. Zij vind vooral dat haar kleine zusje zich een keer moet leren gedragen, maar dit wordt allemaal nog ingewikkelder doordat ze probeert te voldoen aan de sociale norm en tegelijk de verschillende relaties binnen het conflict probeert te behouden. Laten we het voor nu simpel houden.  

Dus, wat was jouw oordeel? Wie heeft er gelijk? Denk er even rustig over na.

Ik gok dat je voor Arya koos. Heel logisch natuurlijk. Haar karakter is geschreven om beter aan te sluiten op ons eigen kader en emotie zodat we ons in haar kunnen verplaatsen. Terwijl het karakter van Joffrey juist gemaakt is om ons het bloed onder de nagels vandaan te halen. Het is makkelijk om hem als ‘slecht’ af te schilderen, omdat het moeilijker is om hem te begrijpen. 

Zo gaat het in de echte wereld ook. Het is nou eenmaal vaak moeilijk om iemand te begrijpen, maar betekent dat dan dat iemand ongelijk heeft?

Waarom zouden we meer vanuit multiperspectief moeten kijken?

Okee, terug naar het begin. Waarom vertel ik dit alles over het wantrouwen van vandaag, onbegrip, paralelle realiteiten, en bekvechtende kinderen in een fictieve wereld? Waarom doe ik al deze moeite om je te vertellen dat je misschien nooit echt gelijk kan hebben? Simpel. Omdat ik er diep in geloof dat als we allemaal kunnen accepteren dat iemand het gewoon anders ziet, in plaats van ons gelijk te moeten hebben en ons blind te staren op onze eigen waarheid, dan worden we daar een redelijker mens van. Dat is alles. Een stukje begrip. Meer niet.  

Juist door al die verschillende waarheden, meningen, kaders, etc. zijn er zoveel conflicten. Maar, als we allemaal nou eens proberen om altijd eerst de ander zijn schoenen te proberen voordat we moeten verkondigen dat we in onze schoenen toch het beste staan, dan zul je zien dat we een hoop conflict kunnen voorkomen. Of elkaar in ieder geval beter begrijpen. Daar wordt de wereld toch alleen maar beter van?

Zelf probeer ik mijzelf ook dagelijks te verbeteren door te reflecteren op de manier waarop ik oordeel. Ik betrap mijzelf ook regelmatig op het uiten van ongefundeerde en oneerlijke meningen over anderen en kwesties waar ik mij onvoldoende in verdiept heb of bij stil heb gestaan. We hebben allemaal nog een flink eind te gaan denk ik dan, maar door ons hier simpelweg bewust van te zijn kunnen we altijd erger voorkomen.

— Thomas Drenth, van Op Scherp.

Mocht jij nou een totaal andere mening hebben over dit onderwerp — of een aanvulling — dan is dat alleen maar goed natuurlijk. Ook ik heb niet de enige waarheid in pacht. Je kunt mij helpen jou beter te begrijpen via @Creideasach op Twitter. Vragen en opmerkingen langer dan 160 tekens kun je mailen naar: thomas@opscherp.com