Hoe moet je luisteren?

De verloren kunst van het luisteren.

DoorThomas Drenth op29 juni 2018

Leestijd4 minuten

We leven tegenwoordig in een tijd en land waarin we allemaal onze eigen mening mogen hebben. Iedereen mag zeggen wat hij wil en dat is zijn of haar recht. Dat is fijn natuurlijk en een groot onderdeel van onze vrijheid. Helaas zorgt het er ook voor dat men steeds minder het gevoel heeft dat hij of zij moet nadenken bij wat gezegd wordt, want het is immers de eigen mening. We zenden steeds meer en luisteren doen we steeds minder. Wanneer er niks meer mis is met de eigen mening, is het ook niet meer nodig om je in te leven in een ander en af en toe van mening te veranderen. Maar zeg nou zelf; wat is het mogen hebben van een mening nog waard als niemand meer naar elkaar luistert? Luisteren is een verloren kunst.

Daarom wil ik het graag hebben over wat luisteren is en laten zien hoe je een betere luisteraar wordt. Vooral in ons vakgebied is kunnen luisteren en inlevingsvermogen van groot belang. Alleen door te luisteren kunnen we echt iets voor elkaar betekenen.

Wanneer we luisteren, dan doen we dat op één van vijf niveau’s. (Let er maar eens op tijdens je werk of in je relatie.)

• Niveau 1: niet luisteren. Spreekt voor zich. Je luistert niet en bent waarschijnlijk met hele andere dingen bezig of bent al weggelopen.
• Niveau 2: geveinsd luisteren. Doen alsof. Voor je uit staren, glimlachen, en af en toe knikken. Luisteren doe je alleen niet. Je denkt aan totaal andere dingen.
• Niveau 3: selectief luisteren. Alleen op het eigen gericht zijn. Je luistert wel, soort van, maar alleen om iets te vinden om op in te haken. Daarna neem je het gesprek over.
• Niveau 4: aandachtig luisteren. Je zou kunnen zeggen ‘echt’ luisteren. Je hebt de volle aandacht voor de ander en zijn of haar verhaal.
• Niveau 5: empathisch luisteren. Verder gaan dan alleen luisteren; begripsvorming van de gevoelens en motivaties achter de woorden. Je luistert niet alleen, je probeert ook te voelen wat de ander vertelt en dus daarmee bedoeld.

Niveau 1 t/m 3 kun je eerlijk gezegd bijna geen luisteren noemen. Je probeert het niet eens. Alle drie zijn niet bevorderlijk voor de relatie trouwens. Niveau 4 zou de standaard moeten zijn. Hierbij geef je iemand de ruimte om te ademen en zijn verhaal te doen. De respectvolle manier om met elkaar om te gaan zou je kunnen zeggen. Niveau 5 gaat naar de diepere laag van luisteren. Dit is niet altijd nodig natuurlijk, maar wel essentieel — vooral voor ons— als je iemand echt wil begrijpen.

Maar okee, naast dat het erg goed kan zijn voor je zelfbewustzijn om eens te kijken naar deze vijf niveau’s, wat vertellen ze ons over luisteren? Niet negeren, niet doen alsof, en blijf van een ander zijn moment af. Zet jezelf — het ego — tijdelijk opzij. Ego, emotie, en de eigen waarheid zijn grote obstakels voor het luisteren.

Onthoud daarom het volgende: wees geen APIE. Dit is een handige afkorting voor de vier dingen die je juist NIET moet doen tijdens het luisteren. Als je wil dat de ander je vertrouwt of je iets wil leren, dan zul je de ander de ruimte moeten geven en zich begrepen moeten laten voelen. Daarom vermijden we de volgende vier dingen:

• Adviseren: met (goed bedoelde) oplossingen en suggesties komen. Vaak als iemand iets vertelt (over een probleem of situatie) heb je misschien de neiging om met oplossingen te komen, of goed advies. Echter willen mensen vaak niet iets krijgen, maar juist iets kwijt. En jij onderbreekt hun verhaal met je oplossing.
• Prikken: vragen stellen en onderzoeken. Als dat wat iemand vertelt een beetje vaag of onduidelijk is, heb je misschien de behoefte ze te bevragen. Maar, zou jij er blij van worden om opeens in een kruisverhoor te belanden terwijl je een verhaal probeert te vertellen? Mensen komen niet direct tot de kern, wacht dus even.
• Interpreteren: tijdens het gesprek in je hoofd conclusies trekken. Als je aan het luisteren bent en iemand heeft meerdere punten benoemd, ga je al snel in je hoofd alles aan elkaar plakken, puzzelen, of conclusies trekken. Wat je dan niet meer doet, is luisteren. Houd daarom je hoofd bij het gesprek, blijf luisteren.
• Evalueren: het er mee eens of oneens zijn. Misschien nog wel de lastigste. Iemand zegt of vertelt iets en je vindt er iets van. Wanneer je het eens met iemand bent, of heel gepassioneerd over een onderwerp bent, heb je snel de neiging om daar zelf iets over te zeggen en daarmee het gesprek te kapen. Wanneer je het niet eens bent met wat er gezegd wordt, heb je misschien de neiging om iemand te corrigeren, of in je hoofd met allemaal tegenargumenten te komen. In beide gevallen ben je niet meer aan het luisteren. Stel daarom je oordeel uit.

Dit is allemaal pittiger dan je denkt. Het zijn reflexen van ons brein die diep zitten geworteld in gewoonte. Ik zelf merk vooral dat ik in mijn relatie de adviseur en de prikker ben (schijnt een mannen ding te zijn). Op mijn werk moet ik vooral opletten dat ik niet direct alles interpreteer en evalueer. Dit is namelijk niet alleen slecht voor luisteren, maar ook voor de creativiteit.

Oefening baart kunst, en je bewust zijn van deze vier punten en de niveau’s waarop je luistert zijn het begin. Als jij luistert naar een ander, zal een ander ook naar jou luisteren. Wil je dus gehoord worden, ga dan niet harder schreeuwen, maar luister eerst wat een ander te zeggen heeft.

 — Thomas Drenth, van Op Scherp

Vragen, opmerkingen, of wil je weten hoe dit toepasbaar of relevant is voor het bedrijfsleven? Mailen kan via thomas@opscherp.com. Ik luister ;)